یکی از رویکردهایی که جامعهشناسان هنر برای مطالعه رابطه متقابل میان هنر و جامعه به آن گرایش دارند، رویکرد بازتاب است. در رویکرد بازتاب به تاثیر جامعه بر هنر توجه میشود و علاقهمندان به آن معتقدند، اثر هنری بازتاب وقایعی است که در یک جامعه رخ میدهد. براساس این رویکرد آثار هنری همانند آینهای جامعه معاصر خود را بازتاب مینمایند. البته همانطور که آینه تنها بخشی از واقعیت گزینش شده مورد نظر را در چارچوب قاب خویش باز میتاباند، آثار هنری نیز بخشی از جامعه را به نمایش میگذارند.
با مطالعه آثار هنری به عنوان نمودهای فرهنگی گروههای اجتماعی مختلف میتوان به شناختی از دیدگاهها و نگرشهای آن گروه نسبت به جامعه رسید. عکاس خود عضو گروه اجتماعی است و دیدگاه و منظر گروه اجتماعی بر دید وی نیز تاثیر میگذارد. از منظری دیگر عکاس نماینده یک گروه اجتماعی است و دیدگاهها و ارزشهای آن را در تصاویر خود به نمایش میگذارد.
هنر قاره سیاه
با مطالعه تاریخهنر میتوان دریافت که هنرمند آفریقایی در چهارچوب میثاقهای صوری معین کار میکند و در کار خود مفهومی مرتبط با موضوع میگنجاند و قدرتی پویا بدان میبخشد تا دستافریدهاش نیرو بگیرد و هستی یابد.
هنر آفریقایی، هنر مفهومی و غالبا انتزاعی بوده که بیشتر مشتمل بر کندهکاریهای چوبین مانند صورتکها و پیکرهای نیاکان است. این صورتکها به منظور ارتباط با دنیای ارواح، برای پرستش نیاکان و چون طلسم محافظ در بهرهبرداری از نیروهای حیاتی به کار برده میشدند.
نیجریه واقع در نیمه غربی قاره سیاه نمونه قابل اعتنای خوبی در هنر آفریقایی است. فرهنگ کهن نُک واقع در مناطق مرکزی و شمالی نیجریه که سردیسهای سفالین مربوط به نیمه دوم هزاره اول قبل از میلاد از آثار باستانی آن به شمار میآیند.
در جنوب باختری نیجریه قومی بزرگ به نام یُروبا زندگی میکنند که بارورترین هنر آفریقای باختری با این نام شناخته میشود و مشتمل بر صورتکهای مورد استفاده در محفلهای سری و اشیای مقدس عمدتا مربوط به خدای رعد است.
از اقلیمی با این پیشزمینه فرهنگی، اوخای اوجیکره (۱۹۳۰-۲۰۱۴) یکی از بزرگترین عکاسان آفریقایی قرن بیستم به دنیای هنر معرفی میشود که در طول پنجاه سال فعالیت حرفهای، تصاویری خلق کرده که در گردهمایی های هنری بینالمللی مانند دوسالانه ونیز نمایش داده شده است.
عکاسی مستند آفریقایی
او پیشگام عکاسی مستند در نیجریه بود و در طی سالها با آثارش، قدران میراث فرهنگی زادگاه خود بوده است. اوجیکره از دهه ۱۹۵۰ میلادی در طول چهل سال او بیش از هزار تصویر از مدل بستن موهای زنان نیجریه ای را ثبت کرد که با خلاقیتی ظریف بدون نشان دادن صرفا زیبایی، زندگی اجتماعی و فرهنگی در نیجریه را بیان می کند.
آرایشگرهای این دیار از این تزئینات برای انتقال مفاهیمی عمیق و نمادین از موقعیت اجتماعی، سن و سنت های قبیله ای استفاده میکنند.
برای سالها استفاده از کلاهگیس و صاف کردن مو به یک عمل عادی در زندگی زنان نیجریه تبدیل شده بود تا اینکه اوجیکره شروع به عکاسی سیاهوسفید از این مدل موهای بافته شده آنان کرد.
بسیاری از این عکسها از پشت سر گرفته شده تا تاکید بیشتری بر جنبه انتزاعی و شبیهسازی خلق یک اثر در مجسمهسازی باشد. این تصاویر به خوبی میتواند پس زمینه اجتماعی یا فرهنگ زنان نیجریهای را بازتاب دهند.
در نیجریه صدها گروه قومی وجود دارد؛هر کدام با زبان و سنت خاص خود، مدل موی متفاوتی دارند. مدل موی آنها مشابه هم نیست و هر یک زیبایی های خود را دارند. بعضی از سبک ها گاهی اوقات نیاز به بیش از یک هفته کار میبرد.
در معنای خاص نماد آمده است: تاویل بصری از یک موضوع انتزاعی از طریق تبدیل مشخصات پویای آن موضوع به صفات ویژهٔ شکل، رنگ و حرکت. در تصاویر اوجیکره فُرم(شکل) سنگ بنای اصلی است. هویت انسانی در طراحی معماری موهای بافته شده نمایان میشود. عکاس با ثبت آنها به صورت مجموعه، مستندنگاری این نوع نمادگرایی را پایهگزاری میکند.
رولان بارت عکاسی را پدیدهای کاملا بدیع و نوظهور در تاریخ جهان می داند و معتقد است:«جهان صدها هزار سال حیات دارد و از نقاشیهای غار تا به امروز، هزاران سال است که تصاویر وجود داشتهاند. میلیونها تصویر در جهان است، ولی یه یکباره حولوحوش سال ۱۸۲۲، نوع جدیدی از تصویر هویدا میشود، نوعی پدیده شمایلینو،که به لحاظ انسانشناختی کاملا جدید است… عکاسی مفهوم و نیت هنر را جابهجا میکند و تغییر میدهد و به همین دلیل جایگاه خاصی در مسیر دنیا دارد».