مروری بر کارنامه موزه هنرهای معاصر تهران

موزه هنرهای معاصر تهران یکی از فعالترین و پر ثمرترین مراکز فرهنگی و هنری کشور که در بافت شهری نمودی بسیار زیبا و خوشایند دارد  است.

این مرکز در مهر ماه سال ۱۳۵۶ در مساحتی حدود ۸۵۰۰ متر مربع گشایش یافت. معماری زیبای بنای آن از معماری سنتی ایران الهام گرفته و با استفاده از طاق هایی موسوم به روستایی و نورگیر هایی برگرفته از بادگیر های کویری طراحی شده است.
سطح کلی دیواره های موزه جهت نمایش آثار مساحتی حدود ۲۵۰۰ متر مربع را در بر می گیرد که شامل ۹ گالری کوچک و بزرگ و همچنین تجهیزات کامل جهت نمایش آثار هنری می باشد.
موزه علاوه بر گالری های فوق دارای یک واحد کتابخانه و آمفی تئاتر می باشد ، کتابخانه موزه با بیش از ۵ هزار عنوان کتاب در زمینه های معماری، نقاشی، طراحی، گرافیک، عکاسی، سینما و سایر زمینه های هنری پذیرای هنرمندان و هنر جویان است. آمفی تئاتر موزه با ظرفیت ۲۵۷ نفر بخش واحد سینمایی موزه را فعال نگه می دارد.
مهمترین اهداف این بخش نگاهی به سینمای موضوعی جهان و ایران، تاریخ سینما، نمایش فیلم ها و مستند های هنری درباره حوزه هنرهای تجسمی می باشد.
بخش عکاسی هم یکی دیگر از واحد های موزه است که با تهیه عکس آثار هنری عرضه شده در نمایشگاه ها با آرشیو غنی خود همگان را به سوی خود جلب می کند. علاوه بر مطالب ذکر شده موزه شامل بخش های مختلف سازمانی و اداری شامل: امور اداری، امور هنری، دبیرخانه، روابط عمومی، روابط بین المللی، راهنمایان امور هنری، خدمات نمایشگاهی، کافی شاپ و کتابفروشی می باشد.
در گنجینه موزه هنرهای معاصر تهران آثار نفیسی از هنرمندان مشهور ایران و جهان قرار دارد که این موزه را از لحاظ آرشیوی جزو ۴ موزه برتر جهان قرار می دهد
گنجینه موزه همچنین بزرگترین آرشیو دوران هنر مدرن را خارج از اروپا و آمریکای شمالی دربر دارد.
آثار یاد شده از هنرمندانی همچون: تولوز لوترک، پیر آگوست رنوار ، پل گوگن ، مونه ، ژرژ روئو، ونسان ونگوگ، پابلو پیکاسو، ژرژ براک، ماکس ارنست، رنه ماگریت، اندی وارهول، جکسون پولاک، سولاژ ، فرانسیس بیکن، دیوید هانی، کیتاج، ژان دوبوفه، جاسپر جونز و دیگر هنرمندان وجود دارد که همزمان با برپایی نمایشگاه های مختلف به نمایش گذاشته می شود.
باغ مجسمه موزه نیز با آثار فاخری از هنری مور، جاکومتی، مارینو مارینی، الکساندر کالدر، ماکس ارنست، رنه ماگریت و مجسمه ساز شهیر ایرانی پرویز تناولی به صورت یک مجموعه دائمی مورد بازدید قرار می گیرد.
در بخش گنجینه ایران مجموعه بسیار غنی از نقاشان سده معاصر ایران در اختیار موزه قرار دارد نقاشانی از مکتب سقاخانه و نیز قهوه خانه است از هنرمندان ایرانی می توان به سهراب سپهری، بهمن محصص ، اردشیر محصص ، پرویز تناولی، پرویز کلانتری، آیدین آغداشلو، کاظم چلیپا ، هانیبال الخاص ، مسعود عربشاهی، صادق تبریزی، فرامرز پیلارام، منصور قندریز و … نام برد.
از اهداف اصلی موزه شناساندن هنر معاصر ایران و جهان با هنرمندان ایرانی و دیگر نقاط جهان ، برقراری روابط بین المللی فرهنگی و هنری با جهان ، و پژوهش و گسترش سطح فرهنگ و هنر ایران و هماهنگی آن با هنر معاصر جهان می توان یاد برد.

تاریخچه موزه

طرح اولیه ایجاد یک مرکز فرهنگی غنی در ایران توسط دفتر شهبانو فرح پهلوی به حدود ۱۲ سال پیش از احداث موزه بر می گردد اما در نهایت تا سال ۵۲ خورشیدی این طرح بخاطر مشکلات مدید و گوناگون اجرا نشد تا سرانجام در زمانی که ایران رونق اقتصادی لازم و بودجه کافی را داشت به دستور ملکه ایران تمامی امکان دولتی بخشی از درآمد سالیانه خود را صرف امور فرهنگی کرده و در نهایت موزه هنرهای معاصر تهران در همان سال شروع به ساخت کرد . کامران دیبا معمار و طراح این مجموعه بی نظیر است.
ساختمان موزه در حاشیه غربی پارک فرح واقع در خیابان امیرآباد قرار دارد که از آغاز بنیادش کنجکاوی رهگذران را بر می انگیخت ، در اندک زمانی پس از تکمیل و گشایش موزه به یک ساختمان شگفت انگیز و فرهنگی پر بار مبدل شد.
از سوی دیگر این نکته ظریف که موزه هنرهای معاصر تهران در کنار موزه فرش قرار گرفته است که نشاندهنده این حقیقت آشکار است که اگر امروزه در ایران امروز به نمود ها و جلوه های هنر و فرهنگ معاصر توجه می شود، همواره به بهره وری از میراث های ارزشمند و کهن این سرزمین نیز نظر داشته و برای آن ارزش و احترامی در خور قایل شده است. بنای موزه از سنگ و بتن ساخته شده است و مبلغ دو میلیون دلار در اختیار کامران دیبا قرار گرفت تا گنجینه موزه را خریداری کند و در طی یک زمان حدودا شش ماه تا یکساله این گنجینه نفیس و هنری با درایت بسیار خریداری شد و سرانجام موزه هنرهای معاصر تهران در بیست و یکم مهر ماه ۲۵۳۶ با حضور محمدرضا شاه پهلوی و فرح دیبا و جمعی کثیر از میهمانان خارجی و داخلی رسما گشایش یافت.
اولین نمایشگاه موزه (( مدل های دنیس اوپن هایم )) بود که همزمان با گشایش موزه برپا شد و مدل هایی از چند پروژه عظیم برای مجسمه زمینی توسط دنیس اوپنهایم عرضه شد همچنین نمایشگاه آثار هارا گوچی مجسمه ساز مشهور ژاپنی همزمان با افتتاح موزه بود.
در این باره خاطراتی جالب از همراهان پادشاه در آن مراسم گفته شده که وقتی محمدرضا پهلوی اثر حوضچه روغن هارا گوچی را می بیند باور نمی کند که روغن ریخته شده در حوضچه واقعی است و دست خود را در آن می کند و برای پاک کردن آن به مشکل بر می خورد!
سرانجام پس از انقلاب اسلامی ایران موزه هنرهای معاصر تهران برای مدت کوتاهی تعطیل گشت و چند اثر از هنرمند مشهور آمریکایی اندی وارهول که پرتره شاه و فرح بود به آتش کشیده شد، اما سایر آثار سالم باقی ماندند و موزه هم از همان سال های آغازین انقلاب فعالیت خود را ادامه داد.
پس از انقلاب مدیریت موزه از جلسه شورایی به مدیریت یکنفره تغییر پیدا کرد و از ابتدای فعالیت خود در انقلاب و تاکنون بیش از ۳۵ مدیر عوض کرده است.
نمایشگاه های گذاشته شده در موزه پس از انقلاب ارزش و طرفدار چندانی را تا دوران ریاست علی رضا سمیع آذر نداشته مدیریت ایشان جانی تازه به موزه بخشید و دوباره آن را بر سر زبان ها انداخت پس از ایشان و در دوران ریاست دولت عدالت و به خصوص در دوران محمود شالویی موزه خط نزول را به تندی پیش گرفت اما پایان دولت و روی کار آمدن مجید ملانوروزی خوشبختانه شاهد این هستیم که موزه هنرهای معاصر تهران همچون نگینی ارزشمند در جهان می درخشد، در سال های اخیر و به خصوص در ریاست مجید ملانوروزی موزه با مشکلات و اتفاقات متعددی بر سر زبان ها افتاده که به آنها می پردازیم مسئله اول واگذاری این مکان مهم و این گنجینه ارزشمند ملی به بخش خصوصی بود که سابقه درخشانی در عهده داری مراکز فرهنگی نداشته همانطور که بنیاد رودکی و ارکستر ملی ایران واگذار به این بخش شد. این اتفاق با واکنش شدید و گسترده هنرمندان و هنر دوستان و انجمن های هنری روبرو شد و موزه را از خطری که در آن گرفتار افتاده بود رهانید اما مسئله دوم ارسال آثار گنجینه موزه هنرهای معاصر تهران به کشور های آلمان و ایتالیا و به دومبال آن سایر کشورهای جهان بود که متاسفانه متوقف شده است.
چندی است که اخباری منتشر شده است مبنی بر ارسال آثار گنجینه موزه هنرهای معاصر تهران به کشور های آلمان و ایتالیا، که بر طبق گفته مسولین و اسناد منتشر شده تعداد شصت اثر “سی اثر هنرمندان خارجی، سی اثر هنرمندان ایرانی” از گنجینه موزه هنرهای معاصر تهران به برلین و رم رفته و در آنجا به نمایش در بیاید، این اتفاق بازخورد های متفاوت و مثبت و منفی در قشر جامعه خبرگزاری ها و اصحاب هنر و رسانه داشته که جای بحث دارد ، در ابتدا می پردازیم به نظرات مخالفان این ارسال که بدین شرح می باشد: چرا از بدو تاسیس این موزه هیچکدام از مدیران فرهنگی و هنری اقدام به ثبت سند آثار به نام موزه هنر های معاصر نکرده اند ، و با این وجود چطور این آثار را می توان ارسال کرد برای نمایش در کشوری دیگر چون آثار گنجینه توسط افراد حقیقی و به نام آن اشخاص خریده شده اند “همچون خانواده سلطنتی ((دیبا و …)) بیم آن می رود که آنها اقدام به ضبط آثار کرده و ادعای مالکیت کنند و دیگر آثار به کشور برنگردد، بیم آن می رود که آثار دزدیده و یا تعویض شوند
اما دلایلی که این آثار باید ارسال شوند:

بر طبق گفته مدیر کل مرکز هنرهای تجسمی آثار موزه هنرهای معاصر در حال ثبت سند و عکس برداری می باشد ، و به زودی کتابی از آثار موجود در گنجینه منتشر خواهد شد. این قانون که شخصی حقیق و یا وراث آن می توانند درخواست به ضبط آثار کنند در کشور آمریکا رسمیت دارد و در کشور های اروپایی چنین اتفاقی ممکن نیست. بر طبق گزارشی از رویترز که با فرح دیبا گفت گو کرده بود در این باره وی اعلام کرده بود که آثار متعلق به موزه هنرهای معاصر می باشد و ثبت و به نام موزه می باشد و صرفا به عنوان خریدار اسم شخص برده شده و این موضوعات ندارد.
از طرفی این قرارداد بین المللی می باشد و و بین کشور های ایران ایتالیا و آلمان بسته شده است و مشخص است که توسط معتبر ترین شرکت های بیمه آثار ارزش گذاری و بیمه خواهد شد و مدیران ارشد فرهنگی بارها بر این نکته تاکید ورزیده اند و حتی وزارت خارجه و فرهنگ آلمان اعلام ضمانت کرده و توسط یکی از برترین شرکت های هواپیمایی ارسال خواهد شد، بدین ترتیب چطور می شود این آثار در حین راه دزدیده ویا کپی شود آن هم با تکنولوژی پیشرفته ای که صحت آثار را تایید و تامین می کند، به راستی چه کسی می تواند این آثار را کپی و یا بدزد؟
با توجه به ضمانت های گفته شده و بیمه های انجام شده و تایید صحت آثار خطری دیگر از این بابت احساس نمی شود، همگان می دانند که موزه هنرهای معاصر در حال حاضر با بحران های زیادی دست و پنجه نرم می کند نبود دستگاه تهویه و کمبود امکانات و تجهیزات به روز و در خور شان موزه و سیستم آبیاری غلط که باعث نفود نم و آب به گنجینه شده تنها بخشی از این مشکلات است.
بر طبق گزارش های گفته شده تمامی هزینه های ارسال آثار به عهده کشور های مقصد است و پنجاه درصد فروش بلیط آثار به حساب موزه هنرهای معاصر تهران ریخته خواهد شد که با توجه به برآورد های انجام شده رقمی میانگین ۵۰ الی ۶۰ میلیارد تومان می شود درحالی که تمامی مشکلات موزه تنها با ۱۰ میلیارد تومان حل می شود ، حال موزه نه تنها با این مبلغ می تواند خود را به روز کند و مشکلات خود را رفع نماید بلکه می تواند اقدام به خرید و به روز رسانی آثار گنجینه کند و صد ها فعالیت دیگر در عرصه های مختلف مانند ساختن یک ساختمان جدید و پارکینگ چند طبقه در بیغوله آبادی که هم اکنون نامش بازارچه سنتی است، این ارسال تنها به این اتفاقات خلاصه نخواهد شد.
جایگاه ایران در عرصه بین المللی و نه تنها در عرصه فرهنگ و هنر بلکه در تمامی زمینه ها تغییر می کند و نگاه نسبت به ایران عوض می شود این نمایشگاه می تواند وجه بین المللی ایران را در بین جوامع ارتقا دهد و بهبود بخشد این ارسال می تواند آثار هنرمندان ایران را به جهانیان بشناساند و ارزش مادی و معنوی این آثار را صد چندان کند و چه بسا سایر کشور ها مشتاق به برگزاری نمایشگاه های دیگری در کشور خود شود
از طرفی هم این نمایشگاه بانگ صلح و صلح جویی را به صدا در می آورد و ریسمان همبستگی را می بافد و بدین ترتیب با زبان فرهنگ و هنر می توان به صلح و … دست یافت.
واقعا چه کسانی هستند که مخالفت می کنند و مانع می شوند به راستی از کجا تغذیه می شوند و چه سودی میبرند؟ و این خود پاسخ های زیادی دارد که در این مجال نگنجد.
به امید روزی که این آثار به نمایش درآید و گامی بزرگ به سوی فردایی روشن شود.
مطالب ذکر شده نگاهی به تاریخچه و سرگذشت و فراز و فرود های موزه هنرهای معاصر تهران بوده است.

دیدگاه های مندرج در این مقاله شخصی بوده و الزاما در راستای سیاست‌های هنرگردی نمی‌باشد.