احمد پژمان، آهنگساز و موسیقی‌دان برجسته ایرانی، روز هفتم شهریور ۱۴۰۴ در ۹۰ سالگی در لس‌آنجلس درگذشت. او از چهره‌های اثرگذار موسیقی کلاسیک ایران بود؛ هنرمندی که با بهره‌گیری از فرم‌های شناخته‌شده موسیقی غربی چون سمفونی، اپرا، باله، اوراتور و راپسودی، کوشید هویتی ایرانی و رنگ و بوی بومی به آثار خود ببخشد.
پژمان در سال ۱۳۱۴ در لارِ استان فارس چشم به جهان گشود. از نوجوانی به موسیقی روی آورد و ویولن را نزد حشمت سنجری و مبانی تئوریک موسیقی و هارمونی را نزد حسین ناصحی آموخت. در سال ۱۳۴۳ با بورس وزارت فرهنگ و هنر راهی وین شد و در آکادمی موسیقی این شهر نزد استادانی چون توماس کریستیان داوید و هانس یلینک آموزش دید. ارکستر رادیو وین نخستین قطعات او را در همان سال‌های دانشجویی اجرا کرد. بعدها برای تکمیل دانش خود، در دانشگاه کلمبیا در آمریکا موسیقی الکترونیک و آهنگسازی نوین را آموخت.
نخستین اپرای فارسی بر صحنه
پژمان نخستین آهنگساز ایرانی بود که اپرا نوشت. اپرای «جشن دهقان» او به سفارش وزارت فرهنگ و هنر برای گشایش تالار رودکی (۱۳۴۶) ساخته شد و به‌عنوان نخستین اپرای فارسی اجراشده بر صحنه، جایگاهی ویژه در تاریخ موسیقی ایران دارد. پس از آن، اپراهای «دلاور سهند» (با الهام از زندگی بابک خرمدین) و «سمندر» را آفرید و در سال ۱۳۵۴ باله‌ی «روشنایی» را برای سازمان باله ملی ایران ساخت. این آثار نشان می‌دادند که پژمان علاوه بر گرایش رمانتیک، می‌تواند ظرفیت‌های موسیقی حماسی و نمایشی را نیز بپرورد.
میان ایران و جهان
او در سال ۱۳۴۹ به ایران بازگشت و در دانشگاه تهران و کنسرواتوار تدریس کرد. پژمان در دهه ۱۳۵۰ علاوه بر پژوهش در موسیقی بومی ایران، آثاری چون راپسودی (نخستین قطعه سمفونیکش که در وین اجرا شد) را آفرید. پس از انقلاب مدتی در ایران ماند، اما از اوایل دهه ۱۳۶۰ به آمریکا مهاجرت کرد. در سال‌های بعد، بخشی از فعالیت‌هایش را در لس‌آنجلس و بخشی را در ایران پی گرفت و حتی در دهه ۱۳۶۰ تجربه ورود به موسیقی پاپ و همکاری با خوانندگانی چون داریوش و عارف را نیز از سر گذراند.
موسیقی برای سینما
پژمان چهره‌ای برجسته در موسیقی فیلم نیز بود. نخستین موسیقی متن او برای «شازده احتجاب» (بر اساس رمان هوشنگ گلشیری) ساخته شد. او بعدها با کارگردانان بزرگی چون بهمن فرمان‌آرا، رخشان بنی‌اعتماد و مجید مجیدی همکاری کرد. موسیقی فیلم‌هایی همچون «روسری آبی»، «بوی کافور، عطر یاس»، «خانه‌ای روی آب»، «بید مجنون» و «باران» از آثار به‌یادماندنی اوست. پژمان دو بار برنده سیمرغ بلورین بهترین موسیقی متن جشنواره فیلم فجر شد و چهار تندیس زرین «جشن بزرگ سینمای ایران» را نیز به دست آورد.
زبان موسیقایی
احمد پژمان در گفت‌وگوهایش بارها بر پیوند میان «ملودی‌های ایرانی» و «تکنیک‌های جهانی» تأکید کرده بود. او می‌گفت: «زیر بنای موسیقی من ایرانی است، موتیف‌ها و تم‌ها ایرانی است، اما هارمونی و ارکستراسیون غربی است. همیشه کوشیده‌ام رنگ و حالت ایرانی را حفظ کنم.» منتقدان موسیقی نیز آثار او را ترکیبی از رمانتیسم مدرن (نئورمانتیک)، الهام‌گیری از نغمه‌های محلی، و پیچیدگی‌های فرمی موسیقی غربی دانسته‌اند.
میراثی ماندگار
کارنامه احمد پژمان گستره‌ای از اپرا و باله تا موسیقی کودک، آثار ارکستری، موسیقی پاپ و موسیقی فیلم را دربر می‌گیرد. او با بیش از شش دهه فعالیت، نه تنها یکی از پیشگامان نوشتن اپرای فارسی بود، بلکه پلی میان سنت‌های موسیقایی ایران و زبان جهانی موسیقی کلاسیک بنا نهاد.
درگذشت او، جامعه هنری ایران و ایرانیان خارج از کشور را داغدار کرده است. پژمان با آثاری که همچنان اجرا می‌شوند، حضوری زنده در حافظه موسیقایی ایرانیان خواهد داشت؛ حضوری که به نسل‌های آینده الهام خواهد بخشید.
